Fiets versnellingen afstellen zonder tools
Een fiets met versnellingen biedt comfort en flexibiliteit. Je schakelt lichter in de heuvels en zwaarder op vlakke wegen. Maar wanneer de versnellingen niet goed afgesteld zijn, wordt fietsen ineens frustrerend. Kettingen die overslaan, schakelhandels die zwaar gaan of tandwielen die niet goed pakken: het zijn herkenbare problemen voor veel fietsers.
Lees ook: Derailleur schoonmaken en smeren.Gelukkig kun je in veel gevallen zelf de versnellingen bijstellen, zelfs zonder speciaal gereedschap. Met wat basiskennis, een scherp oog en wat geduld krijg je de schakels weer soepel. Zo voorkom je dat je direct naar de fietsenmaker moet.
Verschillende soorten versnellingen
Voordat je begint, is het handig om te weten welk type versnelling je hebt.
Derailleurversnelling
Dit systeem vind je vaak op racefietsen, mountainbikes en hybride fietsen. Een derailleur beweegt de ketting van het ene tandwiel naar het andere. Dit systeem kan gevoelig zijn voor afstelling.
Naafversnelling
Bij een naafversnelling zitten de tandwielen in de achteras verwerkt. Bekende systemen zijn Nexus of Rohloff. Ze zijn onderhoudsarm, maar ook hier kan afstelling soms nodig zijn, vooral bij kabelspanning.
Beide systemen kun je zonder uitgebreid gereedschap vaak al verbeteren met wat simpele handelingen.
Signalen dat je versnellingen niet goed staan
Er zijn een aantal duidelijke tekenen dat je versnellingen aandacht nodig hebben:
De ketting ratelt bij het schakelen.
De ketting springt over naar een ander tandwiel zonder dat je schakelt.
Het schakelen gaat zwaar of traag.
De naaf schakelt niet soepel tussen de standen.
Deze problemen wijzen meestal op een verkeerde kabelspanning of vervuiling.
Basisprincipes zonder tools
Het fijne is dat veel aanpassingen aan versnellingen vooral draaien om kabelspanning. En die spanning kun je vaak bijstellen zonder schroevendraaier of inbussleutel.
Voor derailleurversnellingen
Controleer de kabel: trek voorzichtig aan de kabel bij het schakelsysteem. Vaak zit er speling die je met je hand iets strakker kunt trekken.
Gebruik de stelknop aan het stuur of derailleur: deze draai je eenvoudig met de hand. Door de knop een slag linksom te draaien, komt er meer spanning op de kabel. Rechtsom draaien geeft minder spanning.
Test tijdens fietsen: schakel door alle versnellingen en luister of het soepel gaat. Kleine aanpassingen maken vaak al groot verschil.
Voor naafversnellingen
Zoek het kijkvenster: bij veel naven, zoals Shimano Nexus, zie je een klein venstertje met gele of rode streepjes.
Zorg dat de markeringen gelijk staan: schakel naar de aangegeven versnelling (meestal de 4e bij Nexus). Kijk of de markeringen recht tegenover elkaar staan.
Stel de kabel bij: vaak zit er bij de shifter een draaiknop die je met de hand kunt draaien. Net als bij de derailleur werkt linksom voor meer spanning en rechtsom voor minder.
Oefenen met kleine aanpassingen
Het belangrijkste bij het afstellen zonder tools is dat je kleine stapjes neemt. Draai nooit meteen veel, maar test telkens of het schakelen beter wordt.
Een halve slag aan de stelschroef kan al genoeg zijn om het probleem op te lossen. Blijf testen door te schakelen tussen lichte en zware versnellingen.
Wat te doen bij hardnekkige problemen?
Soms merk je dat handmatig bijstellen niet voldoende is. Mogelijke oorzaken zijn:
Een versleten of vuile kabel.
Een verbogen derailleur.
Versleten tandwielen of ketting.
In deze gevallen is gereedschap of een bezoek aan de fietsenmaker onvermijdelijk. Toch los je met de hand vaak al veel kleine problemen op.
Tips om soepel te schakelen
Zelfs zonder gereedschap kun je veel doen om je versnellingen beter te laten werken.
Houd je ketting schoon en goed gesmeerd. Vuil zorgt voor stroef schakelen.
Schakel niet onder zware belasting, zoals tijdens steile klimmetjes.
Test regelmatig of de kabel nog soepel beweegt.
Vermijd een te scherpe kettinglijn (bijvoorbeeld het kleinste voorblad en grootste achterblad tegelijk).
Door goed met je versnellingen om te gaan, blijven ze langer goed afgesteld.
Onderweg bijstellen
Een groot voordeel van handmatig afstellen is dat je het ook onderweg kunt doen. Hoor je tijdens een rit dat de ketting ratelt of dat schakelen niet soepel gaat, dan kun je de kabelspanning direct met de stelknop iets aanpassen. Zo kun je je rit gewoon vervolgen zonder dat je hoeft te stoppen voor een reparatie.
Voor sportieve fietsers is dit een waardevolle vaardigheid. Tijdens lange tochten of wedstrijden wil je niet afhankelijk zijn van gereedschap.
Wanneer moet je versnellingen vervangen?
Zelfs met goed onderhoud komt er een moment dat onderdelen vervangen moeten worden.
Bij een derailleur merk je dit aan kettingen die vaak overslaan of tandwielen die zichtbaar afgesleten zijn.
Bij een naafversnelling kan slijtage inwendig optreden, waardoor schakelen steeds lastiger wordt.
Vervangen vraagt wel om gereedschap, maar met regelmatig bijstellen zonder tools verleng je de levensduur aanzienlijk.
Veelgemaakte fouten
Bij het afstellen van versnellingen maken beginners vaak dezelfde fouten.
Te veel draaien aan de stelknop, waardoor de kabel juist te strak komt te staan.
Niet testen tijdens het schakelen.
Denken dat harder trappen helpt om beter te schakelen.
De ketting niet schoonmaken, waardoor vuil de boosdoener blijft.
Door rustig te werk te gaan en kleine aanpassingen te doen, vermijd je deze problemen.
Onderhoud en preventie
Versnellingen afstellen is één ding, maar voorkomen dat ze verkeerd staan is nog beter.
Laat je fiets regelmatig nakijken, zeker als je veel kilometers maakt.
Controleer of kabels soepel bewegen en niet rafelen.
Houd tandwielen en ketting schoon en gesmeerd.
Leer de stelknoppen kennen, zodat je zelf kleine aanpassingen kunt doen.
Met dit onderhoud voorkom je dat je telkens grote correcties hoeft te maken.